خلیج‌فارس یکی از مناطق راهبردی دنیا، دارای موقعیت ویژه جغرافیایی و نیز موقعیت‌های خاص و منحصر به فرد طبیعی و فرهنگی است که جزایر ایرانی آن با آمیزه طبیعت‌گردی و اثرات اقتصادی ارزش‌های خاص و متفاوتی نسبت به سایر مناطق ایجاد می‌کند.
خلیج فارس به مانند سفره‌ای پر برکت است که خداوند بزرگ برای بهره‌مندی ساکنان سواحل و جزایر آن و حتی مردم سایر نواحی و دیگر کشورها پهن کرده، ذخایر عظیم نفت، گاز، ماهی، میگو، موقعیت راهبردی و شاهراه اقتصادی بودن آن، سواحل مرجانی، لاک‌پشت‌ها، جنگل‌های مانگرو، سواحل ماسه‌ای و صخره‌ای جوان آن علاوه بر ایجاد چشم اندازهای زیبا می‌تواند به مراکزی برای انجام ورزش‌های آبی تبدیل شود.
خلیج‌فارس که امروزه به پیوستگاه و ته آب اروند رود در خرمشهر و بصره تا راس مسندام در شمال عمان اطلاق می‌شود در اواسط دوره سوم زمین شناسی حدود ۳۰ میلیون سال قبل در اثر گسترش دهانه شکاف دریای عمان به وجود آمده و از پدیده های دوران سوم زمین‌شناسی است.
دریای پارس ۲۲۶ هزار کیلومتر مربع پهنا دارد، در ازای کرانه‌اش از دهانه فاو تا بندرعباس یک هزار و ۳۷۵ کیلومتر است و ۶۲ درصد آب های سطح زمین را در بر می گیرد و در ابتدا وسعت آن بیشتر از ۲ برابر مساحت فعلی بوده است.
این پهنه آبی گاهواره تمدن جهان و از نخستین زیستگاه‌های بشر محسوب می‌شود ساکنان این دریا کشتی را اختراع و خاور و باختر را به هم پیوند داده‌اند. در جغرافیای قدیم دریای پارس یکی از بزرگ‌ترین دریاها از چهار دریایی بوده که شناخته شده بود، اما اکنون پهنه آبی را خلیج‌فارس می‌نامند.
خلیج فارس از دوره هخامنشیان تا امروز همواره اهمیت راهبردی داشته به‌ویژه در دوره جنگ جهانی دوم و در دوره جنگ سرد بر اهمیت و شهرت جهانی آن افزوده شد و با انقلاب اسلامی ایران و برهم خوردن معادلات جهانی با بروز سه جنگ موسوم به جنگ‌های سه‌گانه خلیج فارس و با توجه به اهمیت اقتصادی و جهانگردی که کشورهای حاشیه عربی آن پیدا کردند اهمیت آن و توجه جهانیان به آن این منطقه را به مشهورترین نقطه جغرافیایی تبدیل کرده است.
به رغم تمامی فراز و نشیب‌های مختلف تاریخی هنوز هم جمهوری اسلامی ایران مهم‌ترین کشور منطقه است که قسمت اعظم خلیج فارس را تحت حاکمیت دارد.
خلیج فارس گرم‌ترین پهنه آبی دنیاست، عریض‌ترین بخش آن ۱۸۰ مایل است و عمیق‌ترین نقطه آن ۹۳ متر در ۱۵ کیلومتری تنب‌بزرگ و کم عمق‌ترین بخش آن در غرب بین ۱۰ تا ۳۰ متر است، عمق کم باعث شده است که خشکی مرتب بدرون دریا پیشروی کند.
در عین شوری زیاد آب، ۲۰۰ چشمه آب شیرین در کف و ۲۵ چشمه کاملا شیرین در سواحل این پهنه آبی دریای پارس جریان دارد که همگی از کوه‌های زاگرس یا پارس سرچشمه می‌گیرند، اروند، کارون، دیاله، زاب، جراحی، مند، دالکی و میناب بزرگ‌ترین و پرآب ترین رودهایی هستند که به خلیج فارس می‌ریزند.
این پهنه وسیع آبی علاوه بر دارا بودن منابع فراوان نفتی و گازی و وجود آبرهه پراهمیت دریایی، موقعیت بسیار خاص در ارتباط با گردشگری در منطقه به وجود می آورد. تنگه هرمز به عنوان جزئی مهم از خلیج فارس حساس ترین منطقه دریای پارس است.
نزدیکی مرز کشورها در این منطقه و عرض نسبتا کم آبرهه(حدود ۷۰ کیلومتر) موجب رفت و آمد بسیار در این منطقه شده است، این نزدیکی می‌تواند در ارتباطات گردشگری منطقه نیز تاثیر بسیار بگذارد؛ همچنین ارتباط با آب‌های آزاد دنیا از این طریق یک امتیاز محسوب می‌شود.
کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس برای جذب گردشگر سرمایه‌گذاری‌های وسیع و فراوانی کرده‌اند و امروزه نرخ رشد آمار ورودی گردشگر به منطقه خاورمیانه و از جمله خلیج فارس از جمله نرخ‌های رشد بالا در جهان است و آرام آرام خلیج فارس را در کانون توجهات گردشگری دنیا قرار داده است.
با توجه به وجود جاذبه‌های فراوان مصنوعی در کشورهای جنوبی نزدیک به تنگه هرمز که اتفاقا فاقد جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی ویژه مشابه سواحل ایرانی حاشیه شمالی خلیج فارس هستند، توجه به دارایی‌های خدادادی در جزایر جنوبی ایران می‌تواند موجب بهره‌برداری مناسب از بازار رو به رشد آتی منطقه برای ایران شود.
در این میان جزایر قشم، هنگام، لارک و هرمز با توجه به نزدیکی به یکدیگر و قرار گرفتن در مرکز تنگه هرمز یک واحد جغرافیایی متصل و پیوسته می‌سازد که دارای ظرفیت بسیار بالای طبیعی و فرهنگی، مناسب برای تبدیل شده به قطب بزرگ گردشگری منطقه است.
ارزش‌های خاص طبیعی این جزایر چه در ارتباط با چشم‌انداز و چه تنوع پوشش گیاهی و جانوری هر کدام می‌تواند دست‌مایه مناسبی برای جذب گردشگران باشد به طور مثال پرندگان مهاجر و بومی این جزایر به تنهایی قابلیت جذب اکوتوریست‌های فراوانی را دارا می‌باشند.
همچنین زندگی بومی مردم جزایر با توجه به تاثیرات آنها از دریا و طبیعت که انعکاس خاصی در شیوه زندگی و معیشت، آداب و رسوم، صیادی، صنایع دستی و محصولات محلی، موسیقی سنتی، لباس و نظایر آن دارد، خود جذابیت بسیاری در گردشگری به شمار می رود که این ظرفیت‌ها همه احتیاج به توجه ویژه دارد.
دریاها و جزایر پیرامونی آنها همیشه به عنوان یکی از پر بیننده‌ترین مکان‌های جذب گردشگر هستند، از این رو توسعه گردشگری دریایی یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه بخش گردشگری در کشورهای توسعه یافته محسوب می شود.
با این وجود در منطقه خلیج فارس و جزایر آن کمبود تاسیسات و امکانات گردشگری، وسیله حمل و نقل دریایی، کمبود مجتمع‌های مدرن تفریحی و رفاهی در سواحل این دریا، علنا باعث شده تا گردشگر کم‌تری به منطقه مسافرت کنند و از دیدنی‌های آن لذت ببرند. این شرایط موجب شده که با توجه به ظرفیت بالای اکوتوریستی خلیج فارس، کماکان بیشتر شهرها بندری حوزه، از رشد قابل ملاحضه‌ای برخوردار نشوند.
برخی از کشورهای حامیان گردشگری با ایجاد جزایر مصنوعی و امکانات گردشگری به طور گسترده، بخش گردشگری را به درآمدزاترین بخش تبدیل کرده‌اند؛ در حالی که این مهم در ایران و به صورت ویژه‌تر در خلیج فارس به دلیل کمبود امکانات و زیرساخت‌های لازم ویژه گردشگری و در برخی موارد کم توجهی مسوولان، رشد کمی داشته است.
یکی از ارکان اصلی در گردشگری جاذبه‌ها و جلوه‌های طبیعی است که باعث به وجود آمدن شاخه‌ای از صنعت توریسم به نام اکوتوریسم شده است.
اکوتوریسم شکلی از گردشگری بوده که جاذبه‌های اکولوژیکی (بوم شناسی) و منحصر به فرد اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهد، تا جایی که مسافرت کردن داوطلبانه افراد به مکان‌های دارای میراث طبیعی (جانوری و گیاهی) و فرهنگی آنها به عنوان جاذبه در اولویت قرار گیرد.
سواحل دریاهای گرم - جزایر دست نخورده، غارها، جنگل‌ها و پوشش گیاهی و جانوری همه مصداق جاذبه های طبیعی هستند و گردشگرانی که برای انتخاب مقصد خود به این جاذبه‌های طبیعی توجه می‌کنند اکوتوریست نامیده می شوند.
هر یک از ویژگی‌های اکوتوریستی خلیج فارس و جزایر آن دارای ظرفیت جذب گردشگر است، به طور نمونه وجود عسل‌های سبز - تیره رنگ در جزیره لاوان، حیات وحش جزیره شتور، سواحل مرجانی جزیره کیش و جنگل‌های دریایی حرا در جزیره قشم همگی این‌ها، استعدادهای طبیعی است که در خلیج فارس وجود دارد و فقط لازم است با برنامه‌ریزی صحیح و مبتنی بر یافت‌های علمی از این موهبت، در راستای جلب گردشگر استفاده کرد.
این امر، می تواند رونق بخش گردشگری و تسریع در توسعه همه جانبه حوزه خلیج فارس در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظایر آن شود.
ظرفیت‌های طبیعت گردی خلیج فارس و جزایر آن
خلیج فارس و جزایر ایرانی آن در عرصه‌های مختلف دارای جاذبه‌های عظیم توریستی(گردشگری) است. هوایی معتدل پاییز و زمستان، چشمه‌های آب معدنی، سواحل دریای مشهور و زیبای همیشه نیلگون و فیروزه‌ای، جزیره‌های متعدد، تالاب‌های کم نظیر و ارزشمند، ویژگی‌های ژئومورفولوژی و زمین شناسی منحصر به فرد، پوشش گیاهی نواحی گرمسیری، جانواران خاص مناطق خشکی و دریایی، وجود گونه‌های مختلف پرندگان و آبزیان و نظایر آن همگی دست به دست هم داده و یکی از پرجاذبه‌ترین نواحی طبیعی و اکوتوریستی کشور را به وجود آورده است.
سواحل و جزایر خلیج فارس
در فصول سرد سال، هنگامی که قسمت اعظم ایران و نیز نواحی شمالی آمریکا و اروپا را برف و یخبندان و سرما فرا گرفته است، سواحل و جزایر خلیج فارس خوش آب و هوا و آرام و زیباست.
هوای معتدل پاییز و زمستان امواج ملایم دریا دسته‌های فراوان ماهی در کناره‌ها و اطراف ساحل و گروه‌های پرندگان زیبای دریایی که در گوشه و کنار و بر روی آب‌ها بیتوته کرده‌اند مناظر بدیع و روح نوازی را فراهم می‌آورند.
سواحل خلیج فارس ۲ تیپ ساحلی متمایز و جالب ماسه‌ای و صخره‌ای دارند. به دلیل ساختمان آهکی قسمت‌های صخره‌ای که در اثر کوبش امواج آب فرسایش یافته‌اند. در این صخره‌ها خلل و فرج جالب توجهی ایجاد شده و چشم اندازهای زیبایی به وجود آمده است که با انجام پاره‌ای از اقدامات حفاظتی و ایجاد استخرهای پیوسته به آب دریا می توان امکانات مطلوب برای شنا، قایق‌رانی، اسکی روی آب و دهها ورزشی آبی دیگر را فراهم کرد.
جاذبه‌های جزایر ایرانی خلیج‌فارس در یک نگاه
خلیج فارس با ۸۸۰ کیلومتر خط ساحلی و جزایر گوناگون به سبب برخورداری از موقعیت خاص جغرافیایی طیف وسیعی از جاذبه‌های طبیعی و نیز پیشینه تاریخی و فرهنگی درخشانی را به نمایش می‌گذارد.
در خلیج فارس ۱۳۰ جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد که در نقاط مختلف پراکنده هستند، از بزرگ‌ترین جزایر خلیج فارس قشم است که حدود ۱۱۵ کیلومتر طول و بین ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر عرض دارد پس از قشم بوبیان و بحرین از بزرگ‌ترین جزایر دریای پارس محسوب می شوند.
جزایر ایرانی خلیج فارس از تنگه هرمز به سمت شمالی خلیج فارس عبارت از هرمز، لارک، قشم، هنگام، تنب کوچک و بزرگ، ابوموسی، فرور بزرگ و کوچک، سیری، لاوان، هندورابی، کیش، ام الکرم، نخیلو، جبرین، ام سیله، خارگ و خارکو، بونه، حاج صلبوخ، دارا و جزیره فارسی جنوبی‌ترین و دورترین جزیره در خلیج فارس است.
گذری بر جزایر استان هرمزگان
قِشم یکی از جزایر خلیج فارس است که به‌عنوان بزرگ‌ترین جزیره ایران و خاورمیانه در استان هرمزگان قرار دارد. جنگل‌های حرا، غارهای خربس، تنگه چاهکوه، دلفین‌های آبی، خلیج فارس، دره ستاره‌ها، جزایر ناز، و غار نمکدان از نقاط دیدنی این جزیره به شمار می‌روند.
لارَک یکی از جزیره‌های ایران در تنگه هرمز در منتهی الیه شرقی خلیج فارس و جزئی از استان هرمزگان است. این جزیره به شکل بیضی‌شکل و تنها سکونتگاه آن، روستای لارک شهری است. در این جزیره فعالیت کشاورزی وجود ندارد و تنها فعالیت اقتصادی بیشتر اهالی جزیره لارک صید و غواصی و بوم‌گردی است.
هِنگام یکی دیگر از جزیره‌های ایران در خلیج فارس است که با آبادی‌های کوچک با وسعت حدود ۵۰ کیلومتر مربع در جنوب جزیره قشم در استان هرمزگان واقع شده و دارای معادن نمک و خاک و سرب است. شهرت هنگام بیشتر به خاطر جاذبه‌های طبیعی و شگفت‌انگیز آن بوده و یکی از این جاذبه‌ها حضور دلفین‌ها در آب‌های نزدیک به ساحل این جزیره است.
هُرمُز جزیره‌ای ایرانی در خلیج فارس و در هشت کیلومتری بندرعباس است. این جزیره بیضی‌شکل با مساحتی بیش از ۴۲ کیلومتر مربع در مجاورت تنگه هرمز قرار گرفته و از مقصدهای گردشگری جنوب ایران است. شهر هرمز که در شمال جزیره قرار گرفته، تنها نقطه جمعیتی جزیره است. هرمز را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج فارس می‌دانند.
کیش یک جزیره تفریحی ورزشی در شهرستان بندر لنگه، استان هرمزگان در جنوب ایران واقع در خلیج فارس است. کیش به دلیل وجود منطقه آزاد تجاری، مراکز تفریحی و تجاری، جاذبه‌های گردشگری و هتل‌های فراوان یکی از مقاصد عمده گردشگری در ایران به‌شمار می‌رود.
بوموسی (ابوموسی) یکی دیگر از جزایر ایران در خلیج‌فارس و از توابع شهرستان ابوموسی در استان هرمزگان است. مساحت این جزیره حدود ۱۲ کیلومتر مربع است. فاصله بوموسی و جزایر تنب به دلیل عمق مناسب آب، تنها مسیر قابل کشتیرانی برای نفتکش‌های بزرگ است. ابوموسی جنوبی‌ترین جزیره ایرانی خلیج فارس و نزدیک‌ترین آنها به خط استوا است.
لاوان نیز یکی از جزایر استان هرمزگان در خلیج‌فارس و از توابع دهستان لاوان در بخش کیش شهرستان بندر لنگه است و در مقابل منطقه گاوبندی (پارسیان) و شیبکوه قرار دارد اما به منطقه شیبکوه نزدیک‌تر است. این جزیره از شمال‌شرقی به بندر مقام و از شرق به جزیره شیدور (شتور) منتهی می‌شود و در ۲۸ کیلومتری غربی ساحل نخیلوه در آب‌های خلیج‌فارس واقع شده است.
هِندُرابی (هندورابی) هم یکی از جزایر ایرانی خلیج‌فارس و از توابع بخش کیش شهرستان بندرلنگه در استان هرمزگان و سرزمینی هموار و تقریباً بدون عوارض طبیعی است. هندورابی در حد فاصل بین جزیره کیش و جزیره لاوان قرار گرفته است.
شیدوَر یکی دیگر از جزایر خلیج فارس و از توابع بخش کیش شهرستان بندرلنگه در استان هرمزگان است. این جزیره جزو مناطق حفاظت‌شده محیط زیست کشور و یکی از مهم‌ترین پناهگاه‌های پرندگانی همچون عقاب دریایی دم سفید و آبزیانی مانند لاک‌پشت‌های دریایی، ماهی‌ها و دلفین‌ها در خلیج‌فارس است. شیدور به عنوان پناهگاه حیات وحش و آب‌سنگ‌های مرجانی، اهمیت بین‌المللی دارد.
تُنب بزرگ (تمب بزرگ) براساس تقسیمات کشوری بخشی از شهرستان بوموسی در استان هرمزگان است. تنب بزرگ در اسفند ۱۴۰۲ به شهر ارتقاء یافت.
جزیره تنب کوچک جزیره‌ای ایرانی در خلیج فارس و از نقاط دیدنی استان هرمزگان است.
تنب‌های بزرگ و کوچک، ۲ جزیره ایرانی در آب‌های نیمه شرقی و نیمه شمالی خلیج فارس هستند. تنب، واژه‌ای تنگستانی به معنای «تپه» است.
سیری (راز) هم جزیره‌ای ایرانی واقع در خلیج فارس است. این جزیره به شکل ذوزنقه است و اندکی بالاتر و غرب‌تر از جزیره بوموسی قرار دارد. این جزیره ۱۷ کیلومتر مربع مساحت دارد.
فارور بزرگ (فارور) جزیره‌ای در خلیج‌فارس است که از توابع بخش کیش شهرستان لنگه استان هرمزگان در جنوب ایران به‌شمار می‌آید. این جزیره که در ۵۵ کیلومتری جزیره کیش قرار گرفته است تا نزدیک‌ترین نقطه سواحل سرزمین اصلی، حدود ۲۰ کیلومتر فاصله دارد. بهمن‌ماه ۱۳۸۹ از سوی رئیس‌جمهور قانون الحاق جزیره‌های هندورابی و فارور کوچک و بزرگ به محدوده منطقه آزاد کیش ابلاغ شد.
فارور کوچک، بنی‌فارور یا فرورگان نیز از جزیره‌های غیرمسکونی ایرانی در بخش کیش شهرستان لنگه استان هرمزگان است.