یکی از مسائلی که در سال‌های اخیر به آن توجه زیادی شده، استفاده از دریا و اقیانوس است؛ چراکه یکی از ظرفیتهای هر کشور که دارای دریا و ساحل است، اقتصاد دریا و استفاده از پتانسیل آن برای اشتغالزایی و رفع بیکاری است. ایران نیز با داشتن سواحل متعدد و همچنین بیش از دوهزار کیلومتر مرز دریایی از لحاظ تولید دانش و فناوری از اهمیت خاصی برخوردار است. در این میان دانشگاه‌ها می‌توانند نقش مهمی در توسعه صنعت دریا و استفاده از پتانسیل‌های آن داشته باشند. دانشگاه آزاد اسلامی نیز مدت‌هاست در این حوزه ورود کرده و برنامه‌ریزی وسیعی در این حوزه انجام داده است. حل معضلات دریا، توسعه صنعت دریا، حمل‌ونقل دریایی، گردشگری دریایی و... از برنامه‌ها و ماموریت‌های دانشگاه آزاد در این حوزه است تا جایی که بسیاری از پایان‌نامه‌های دانشجویان در این حوزه نوشته میشوند.
چه تعداد پایان‌نامه دریایی در پایش ثبت شد؟
از زمان راه‌اندازی سامانه پایش حوزه دریا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های علمی طرح پایش مطرح شد و بیش از سه‌هزار زمینه پژوهشی در این حوزه راهبردی احصا و بارگذاری شد. بررسی «فرهیختگان» نشان می‌دهد که از زمان طراحی ریزموضوعات حوزه دریا، در استان بوشهر 55 پایان‌نامه، سیستان‌وبلوچستان 9 پایان‌نامه، گلستان هفت پایان‌نامه، گیلان 72 پایان‌نامه، هرمزگان 86 پایان‌نامه، اردبیل 9 پایان‌نامه و خوزستان 65 پایان‌نامه فقط در ریز موضوع دریا نوشته شده است.
همچنین 6 مرکز تحقیقاتی در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی راه اندازی شده‌اند که مستقیما در حوزه دریا فعال هستند. این مراکز عبارتند از مرکز تحقیقات علوم شیلاتی و فنون دریایی واحد لاهیجان، مرکز تحقیقات تکثیر و پرورش آبزیان واحد اهواز، مرکز تحقیقات علوم‌زیست محیطی آب‌های آزاد واحد چابهار، مرکز تحقیقات علوم و فنون دریایی واحد علوم‌وتحقیقات، مرکز تحقیقات علوم محیط‌زیست دریایی واحد بندرعباس و مرکز تحقیقات فناوری دریایی و شیلاتی این واحد.
در این گزارش در گفت‌وگو با رئیس دانشگاه آزاد استان هرمزگان، رئیس دانشگاه آزاد استان بوشهر، رئیس دانشگاه آزاد واحد چابهار و دانشگاه آزاد استان خوزستان از اقدامات آنها در حوزه دریا گفته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
رنجبر، رئیس دانشگاه آزاد استان هرمزگان و بندرعباس: سالانه تا یک میلیارد تومان از حوزه دریا درآمد داریم
محمدحسین رنجبر رئیس دانشگاه آزاد استان هرمزگان و بندرعباس گفت: «استان هرمزگان دارای بیشترین نوار مرزی دریایی بوده و تقریبا با جزایری که در این استان وجود دارد نزدیک به 1500 کیلومتر مرز دریایی در استان هرمزگان وجود دارد. بزرگ‌ترین جزایر کشور نیز در این استان حضور دارند.»
او با بیان اینکه تنگه هرمز در استان هرمزگان قرار دارد اضافه کرد: «بنابراین با توجه به این قابلیت‌ها ماموریت دریا محور به استان هرمزگان سپرده شد؛ معتقدم می‌توان در حوزه دریانوردی کارهای زیادی انجام داد. یکی از شعارهای اصلی ما در دانشگاه آزاد اسلامی استان هرمزگان، اقتصاد دریامحور است که مبتنی‌بر صیادی همچون پرورش ماهی و میگو است که این اقدام آغاز شده است. هفته گذشته نیز مکاتباتی با شیلات استان و سازمان مناطق آزاد انجام شد تا مجوزهای اولیه برای ایجاد یک مرکز پرورش میگوی متراکم به صورت عینی در منطقه قشم و بندرعباس اخذ شود.»
رئیس دانشگاه آزاد استان هرمزگان و بندرعباس تصریح کرد: «همچنین مطالعاتی انجام شده تا شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور روی تولید کیتین و کیتوزان از پوسته میگو فعالیت کنند. البته قبلا این کار انجام شده و نمونه‌های آزمایشگاهی آن استخراج و اقدامات تجاری‌سازی آن را انجام داده‌ایم.»
رنجبر درخصوص حوزه کسب‌وکار، تجارت و کشتی‌سازی در حوزه دریا توضیح داد: «تعاملات خوبی را با شرکت‌های مستقر در استان با کشتی‌سازی آغاز کرده‌ایم. همچنین امسال در بندرجاسک رشته‌های متناسب با دریانوردی را آموزش می‌دهیم. در حال حاضر یک مرکز مجهز ناوبری را در قشم و بندرعباس ایجاد کرده‌ایم تا متقاضیان این رشته در جنوب کشور آموزش داده شوند. همچنین قراردادهایی را با شرکت‌های تخصصی در این زمینه منعقد کردیم.»
او با بیان اینکه بسیاری از رشته‌های این واحد دانشگاهی مرتبط با حوزه دریا است اظهار کرد: «به‌طور مثال رشته گمرک نیز مرتبط با مسائل دریا است. البته رشته‌هایی به‌صورت تخصصی مربوط به شیلات و آبزیان بوده که در تمام واحدهای این استان از مقطع کارشناسی تا دکتری فعال است. در رشته‌های مرتبط با دریانوری نیز 7 رشته در این استان فعال شده است که عموما در مقطع کاردانی و کارشناسی هستند که امسال در واحدهای قشم و بندرعباس، بندرلنگه و بندر جاسک فعال شده است.»
رئیس دانشگاه آزاد استان هرمزگان و بندرعباس اضافه کرد: «در سفر دکتر طهرانچی به استان هرمزگان در افتتاحیه مرکز بندر خمیر، مجوزی تحت عنوان راه‌اندازی یک مرکز تحقیقاتی مربوط به جنگل‌های دریایی که خاص خلیج فارس است ارائه شد. رشته‌های ناوبری و مجموعه رشته‌های دریایی تماما در 3 سال گذشته ایجاد شده است. همچنین بحث مطالعات مربوط به پرورش ماهی و آبزیان را دنبال می‌کنیم.» رنجبر عنوان کرد: «یکی از ماموریت‌های اصلی دانشگاه آزاد اسلامی استان هرمزگان بحث دریا محور مخصوصا درحوزه اقتصاد دریا محور است؛ سرمایه‌گذاری در حوزه آبزیان بلافاصله به نتیجه نمی‌رسد و یک فرآیند طولانی مدت یا میان‌مدت است و نیازمند یک پروسه 3 تا 5 ساله است. بنابراین برای درآمدزایی از این حوزه نیازمند صرف زمان هستیم. البته در حوزه تحقیقات در حوزه دریا درآمدهایی را داشتیم که درآمدهای موثری بوده است.» به گفته او یکی از رشته‌های پرطرفدار در حوزه مهارت‌آموزی بحث ناوبری و حمل‌ونقل دریایی است.
او توضیح داد: «سالیانه نزدیک به 600 میلیون تا یک میلیارد تومان از حوزه دریا کسب درآمد داشته‌ایم و پیش‌بینی می‌کنم این درآمد در سال‌های آینده افزایش چشمگیری پیدا کند.»
رئیس دانشگاه آزاد استان هرمزگان و بندرعباس بیان کرد: «در حوزه دریا چند مرکز تحقیقاتی راه‌اندازی کرده‌ایم. یک مرکز تحقیقاتی آبزی پروری با مشارکت واحد بندرعباس و قشم راه‌اندازی شده که محققان و اساتید گروه شیلات با این مرکز همکاری خوبی دارند. همچنین در حال راه‌اندازی یک مرکز پرورش آبزیان در قشم هستیم.»
رنجبر با بیان اینکه دو واحد فناور در دانشگاه آزاد استان هرمزگان به شرکت‌های دانش‌بنیان تبدیل میشوند عنوان کرد: «یکی از این واحدها در حوزه کتین و کیتوزان است که از پوسته میگو استحصال شده و در حوزه پزشکی و لوازم بهداشتی بسیار ارزشمند است و می‌تواند درآمد ارزی خوبی داشته باشد. فاز مطالعاتی آن انجام و نمونه آزمایشگاهی آن تولید شده و امیدوارم بتوانیم در سال آینده به از این حوزه به درآمدزایی برسیم. یکی دیگر از واحدهای فناور نیز در حوزه جلبک‌های دریایی فعال است که فرآوردهای مختلفی دارد. در رویداد عصر ملی امید یکی از غرفه‌های اصلی ما قراردهایی ارائه شد که از محل جلبک‌های دریایی بود.»
او درخصوص پایان‌نامه‌هایی که در این حوزه نوشته شده است نیز گفت: «در سطح استان نزدیک 10 رساله دکتری و 40 رشته پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد در در همه حوزه‌های دریایی اعم از شیلات و دریانوردی وجود دارد.» او ادامه داد: «تعریف رشته در حوزه دریای متفاوت است؛ برخی رشته‌های شیلات نیز جزء رشته‌های دریایی محسوب میشوند و برخی دیگر این رشته‌ها را جزء حوزه دریا محسوب نمی‌کنند. در استان هرمزگان 7 رشته جدید فقط در حوزه رشته‌های دریانوردی در دو سال اخیر ایجاد شده است.»
رئیس دانشگاه آزاد استان هرمزگان و بندرعباس در پایان گفت: «یک مرکز تحقیقات علوم و فنون دریایی استان هرمزگان در حوزه دریایی داریم که 3 واحد دیگر استان زیرمجموعه این مرکز تحقیقات فعالیت دارند. این مرکز تحقیقات در حوزه‌های شیلات، دریانوری و آبزی‌پروری فعالیت دارد. مرکز پرورش آبزیان نام دیگر آبزی‌پروری است که مشغول به پرورش ماهی و میگو برای فروش و ارائه به بازار بوده است.»
رئیس دانشگاه آزاد استان بوشهر خبر داد
تحصیل 600 دانشجو در رشته‌های حوزه ناوبری و دریانوردی
سروش حیدری، سنگستانی رئیس دانشگاه آزاد استان بوشهر نیز درخصوص پتانسیل‌های استان بوشهر در حوزه دریا توضیح داد: «واحد خارگ تنها واحد دانشگاهی در کشور است که قریب به 600 دانشجو در حوزه ناوبری و دریانوردی دارد؛ بسیاری از افرادی که الان کارهای کشتیرانی را در کشور انجام می‌دهند فارغ‌التحصیلان واحد خارگ در دانشگاه آزاد اسلامی هستند.» او با بیان اینکه واحد دلوار در استان بوشهر نیز تنها واحدی است که رشته مهندسی دریا گرایش کشتی‌سازی دارد، اضافه کرد: «متاسفانه گرایش دانشجویان در این رشته طی سال‌های گذشته با وجودی که بازار خوبی دارد کاهش پیدا کرده بود، خوشبختانه در حال حاضر این رشته احیا شده و دانشجویان خوبی داشته و همه مشغول به کار هستند.»
رئیس دانشگاه آزاد استان بوشهر با تاکید بر اینکه در استان بوشهر رشته دریانوردی گرایش ناوبری و رشته مهندسی دریا گرایش کشتی‌سازی وجود دارد ادامه داد: «رشته‌ها در مدیریت پیشین دانشجوی چندانی نداشتند که طی سه سال گذشته این رشته‌ها احیا شدند؛ همچنین اعضای هیات‌علمی این استان پروژه‌های زیادی را در حوزه کشتیرانی انجام می‌دهند. رشته‌های جدید در حوزه دریا و اقتصاد دریا در حال راه‌اندازی است که یکی از این رشته‌ها مهندسی اقتصاد کرانه و دریا است که برای بهمن ماه در این رشته جذب دانشجو خواهیم داشت.»
حیدری سنگستانی خاطرنشان کرد: «رشته تعمیر موتورهای دریایی در واحد گناوه راه‌اندازی شد؛ رشته امداد دریایی نیز در واحد گناوه مصوب شد که طی یک سال آینده جذب دانشجو خواهیم داشت. یک‌سری رشته نیز به‌صورت غیر مستقیم با حوزه دریا در ارتباط هستند که رشته مهندسی هسته‌ای ازجمله این رشته‌ها است؛ چراکه نیروگاه‌ها باید در کنار آب ساخته شوند. رشته مهندسی هسته‌ای در هر 3 مقطع یعنی کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری دانشجو داریم. در عسلویه بعد از 36 سال یک پردیس دانشگاهی تاسیس شد. عسلویه در کنار دریا است و حمل‌ونقل دریایی از این حوزه صورت می‌گیرد.»
او عنوان کرد: «حدود 40 درصد از بودجه کشور از عسلویه تامین می‌شود که کنار ساحل قرار گرفته است، بنابراین در تمام صنایعی که در کنار ساحل قرار گرفته‌اند ورود کرده‌ایم و در این حوزه‌ها دانشجویانی برای خدمات‌رسانی تربیت می‌کنیم.»
رئیس دانشگاه آزاد استان بوشهر درخصوص مراکز تحقیقاتی این استان نیز صحبت به میان آورد و گفت: «یک گروه پژوهشی آبزیان گرمسیری در این استان راه‌اندازی شده است، همچنین یک سرای دریا نیز در حال تاسیس است.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد چابهار: دانشکده مهارتی دریا و تجارت در چابهار راه‌اندازی می‌شود
مهدی لقمان‌نیا، رئیس دانشگاه آزاد واحد چابهار نیز گفت: «چابهار موقعیت استراتژیک در حوزه دریا دارد و تنها بندر اقیانوسی کشور در چابهار قرار گرفته است. بنابراین یک دانشگاه دریانوردی در این استان راه‌اندازی شده است که زیرنظر وزارت علوم فعالیت دارد. دانشگاه آزاد اسلامی نیز با توجه به اهمیت حوزه دریا فعالیت خود را در این حوزه آغاز کرده است.»
او با بیان اینکه در رشته‌های مرتبط با دریا ورود کرده‌ایم، ادامه داد: «تنها بندری که تحریم نیست بندر چابهار بوده و بسیاری از کالاهای اساسی از این بندر وارد کشور می‌شود. این ظرفیت‌ها موقیعتی را در اختیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر قرار داده است که در حوزه دریا محور فعالیت کند. البته یک نقص بزرگ در این حوزه وجود دارد؛ بعضا مجموعه عوامل تصمیم گیرنده ویژگی‌ها را دیده و معتقدند متناسب با این ویژگی‌ها باید در رشته‌های دریا محور ورود کرد اما در زمان اجرا، در پذیرش دانشجو با مشکلاتی مواجه می‌شویم. به‌طور مثال چابهار یکی از قطب‌های تاثیرگذار در حوزه شیلات است و تعداد افراد زیادی در این حوزه فعالیت می‌کنند اما متاسفانه رشته شیلات واحد چابهار در حال تعطیلی است. بسیاری از دانشجویان نیازی نمی‌بینند در این رشته تحصیل کنند و می‌خواهند وارد رشته‌های علوم انسانی شوند. درواقع رغبت برای تحصیل در این رشته‌ها کم است و این در حالی است که ظرفیت زیادی در این حوزه وجود دارد.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد چابهار با بیان اینکه درصدد راه‌اندازی یک دانشکده موضوعی مرتبط با حوزه دریا و تجارت هستیم گفت: «البته هنوز نتوانسته‌ایم مجوز راه‌اندازی این دانشکده را دریافت کنیم و البته دکتر طهرانچی تاکید دارند تا یک سری از رشته‌های مرتبط با دریا در چابهار تاسیس شود و ما هم برای نیمسال مهر این رشته‌ها را به جمع رشته‌ها را اضافه کرده و درصدد پذیرش دانشجو هستیم. ناوبری، تجهیزات و ماشین‌آلات بنادر، تکثیرو پرورش میگو، مکانیک شناورهای صیادی، مدیریت خدمات بندری، مکانیک موتورهای دریایی، تکنولوژی شیلات از جمله این رشته‌ها هستند که امیدوارم در آنها پذیرش دانشجو داشته باشیم.»
او تصریح کرد: «مرکز تحقیقات آب‌های آزاد ایران در چابهار تاسیس شده است که در قالب این مرکز تحقیقات چندی پیش یک تفاهمنامه‌ای به میان دانشگاه آزاد اسلامی و مرکز محیط‌زیست کشور در بحث حفاظت از گاندو منعقد شد. قرار است یک مرکز تحقیقات در قالب این تفاهمنامه در همین راستا نیز راه‌اندازی شود.»
رئیس دانشگاه آزاد استان خوزستان و واحد اهواز مطرح کرد
توجه ویژه دانشگاه آزاد به شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه کشتیرانی و دریا
علی افروس رئیس دانشگاه آزاد استان خوزستان و واحد اهواز نیز گفت: «در بسیاری از واحدهای استان خوزستان دارای مرز دریایی بوده و از سوی دیگر ظرفیتهای زیادی در حوزه دریا و تالاب‌ها، گردشگری، صیادی در استان خوزستان وجود دارد. همچنین بزرگ‌ترین بندر فله‌ای کشور یعنی بندر ماهشهر در استان خوزستان قرار دارد. آبادان و خرمشهر نیز به‌عنوان 2 شهر مهم در حوزه حمل‌ونقل دریایی شناخته میشوند.»
او اضافه کرد: «از سوی دیگر یک دانشگاه علوم و فنون دریایی نیز در خرمشهر تاسیس شده است؛ بنابراین این ظرفیت در استان وجود داشت که در حوزه دریا ورود کند. در حال حاضر رشته شیلات، رشته زیست دریا و. . رشته‌هایی هستند که با حوزه دریا ارتباط داشته و در آنها دانشجو جذب می‌شود.»
رئیس دانشگاه آزاد استان خوزستان واحد اهواز خاطرنشان کرد: «در دوره جدید مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی شرکت‌های دانش‌بنیانی در حوزه کشتیرانی و دریا در چند سال اخیر تاسیس شده‌اند.»
افروس در ادامه تصریح کرد: «در استان خوزستان رشته شیلات از مقطع لیسانس تا دکتری در واحد اهواز و آبادان در حال جذب دانشجو است. همچنین رشته آبزیان دریایی و رشته سازه‌های دریایی این استان ایجاد شده است.»
او در ادامه با بیان اینکه دکتر طهرانچی بر حوزه دریا به‌عنوان یک ظرفیت بزرگ در اقتصاد دانش‌بنیان و انجام کارهای تحقیقاتی تاکید کرده‌اند، گفت: «یک مرکز تحقیقات تکثیر و پرورش آبزیان در واحد اهواز فعال است که در این مرکز تحقیقات دو مکمل ویتامین و پروتئین غذایی برای آبزیان و پرورش ماهی تولید و تجاری‌سازی شد که نزدیک به 2 میلیارد تومان نیز در سال 1401 از این حوزه درآمدزایی داشتیم. در حال رایزنی با استان‌های دیگر برای درآمدزایی بیشتر هستیم.»